(Cadn.com.vn) - Quá 12 giờ trưa, trời Huế mưa tầm tã. Kéo vội cái dù, ông dắt chúng tôi vòng qua tử ngục Chín Hầm nằm giữa rừng thông xanh ngát của đồi núi Thiên Thai, cách đàn Nam Giao chừng 3km về phía Tây Nam TP Huế. Giọng ông khi thì sang sảng, đanh thép như vạch trần tội ác tày trời của bạo chúa Ngô Đình Cẩn, lúc lại trầm lắng, thống thiết kể về nỗi khổ ải, đọa đày cũng như ý chí kiên cường của các chiến sĩ cách mạng. Người đàn ông 58 tuổi ấy tên Nguyễn Thanh, đã có 24 năm gắn bó với nghề hướng dẫn viên du lịch tại đất Cố Đô.

"Hầm số 8, địa ngục trần gian, rộng 72m2, giam 20 người, chết 18 người. Xà lim số 1, đồng chí Lê Văn Hoàng, người Hòa Khương- Hòa Vang (Đà Nẵng), Phó ban Tình báo Liên khu V, mất năm 1961 sau gần 8 tháng giam giữ. Xà lim số 2, đồng chí Nguyễn Đình Trân, quê Điện Bàn (Quảng Nam), Thường vụ Tỉnh ủy, trước khi hy sinh đã gắng sức nói với các đồng đội: "Các đồng chí hãy cố sống, mong các đồng chí sẽ về được với Đảng trong ngày toàn thắng. Xin vĩnh biệt". Xà lim số 3, đồng chí Lý Văn Tố, quê Hải Phòng, mất năm 1961. Tại Q. Sơn Trà- Đà Nẵng có đường Lý Văn Tố để tưởng nhớ chiến sĩ tình báo đầu tiên ngoài Bắc vào Nam hoạt động sau năm 1954. Xà lim số...". Tiếng ông Thanh cứ vang lên giữa ánh sáng lờ mờ trong căn hầm số 8. Mỗi xà lim nhỏ như một chiếc quan tài, đánh số từ 1 tới 20. Những lời thuyết minh của ông Thanh dẫn dắt người nghe vào không gian của gần nửa thế kỷ trước, nơi in đậm tội ác của bạo chúa Ngô Đình Cẩn, nơi minh chứng cho lòng kiên trung, bất khuất của những người chiến sĩ cộng sản. Bằng kiến thức rộng rãi, bằng viện chứng hùng hồn, ông Thanh đã khiến nhiều người nghe khi thì rớt nước mắt, khi lại trào dâng nỗi uất ức, căm hờn... 

"Một trong 2 người thoát chết khỏi Chín Hầm giờ vẫn còn sống. Đó là Đại tá Nguyễn Minh Vân, quê Quế Sơn (Quảng Nam), nguyên sĩ quan Bộ Tổng tham mưu. Trong xà lim, ông vừa làm thơ vừa chống chọi với bầy muỗi đói, hò hét đuổi lũ chuột hoặc rắn hổ mang bò vào. Sống trong cực hình nhưng ông đã làm được 3 ngàn câu thơ, sau này in thành tác phẩm "Sống trong mồ". Tập truyện thơ là bản cáo trạng đanh thép về tội ác của giặc Mỹ và bọn tay sai mà điển hình là tên bạo chúa miền Trung khét tiếng Ngô Đình Cẩn với nhà ngục Chín Hầm. Qua bao nhiêu cửa sắt với tường dày- Mỗi bước xuống một tầng địa ngục- Xuống, xuống mãi, không nhìn ra đáy vực- Thấm đòn tra, thể xác đã đau nhừ"-giọng ông Thanh vẫn vang vang. Sau này, trong hồi ký của mình, ông Nguyễn Minh Vân nhớ lại: "...thế là suốt 724 ngày đêm tôi bị nhốt chật trong cái chuồng nhỏ hẹp, tăm tối, hôi thối đến ngạt thở. 724 ngày đêm, nghĩa là chỉ thiếu một tuần đầy hai năm, tôi đã bị chôn sống".

Giữa mưa, ông Thanh vẫn nhiệt tình hướng dẫn cho khách.

Ở di tích Chín Hầm có một người đã và đang làm công việc thắp lên ngọn lửa quá khứ. Tuổi cao, nhưng ông vẫn miệt mài thu nạp kiến thức, bổ sung thông tin quanh câu chuyện về Chín Hầm để kể cho du khách: Ai bị giam, họ ở đâu, làm gì, còn sống hay đã chết, về lại đây bao nhiêu lần... Ông bảo, không ít bạn trẻ tới đây, khi được nghe kể đã khóc vì xúc động. Họ thêm hiểu, tự hào và khâm phục thế hệ cha anh. Ông cũng vui mừng khoe, mới đây Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng về thăm Chín Hầm, nghe ông thuyết minh, Thủ tướng khen ngợi và dặn ông giữ gìn sức khỏe, công tác tốt...

Ông Thanh có 2 người con, cả hai đều đang dạy đại học tại Huế. 24 năm làm hướng dẫn viên du lịch, ông  đã đi khắp dải đất Việt Nam nhưng ông bảo, khi trở về Chín Hầm, ông luôn có cảm giác đây mới chính là "nhà" của mình, nơi ông sẽ gắn bó hết đời. Đêm đêm, giữa hoang vắng của núi rừng, ông lặng lẽ đi vòng đồi, qua 9 cái hầm để thắp hương cho những người đã khuất. Những ngày mưa gió, không có khách, ông vẫn đều đặn qua các hầm vài lần. Ông bảo, mình phải qua để anh linh những người đã ngã xuống được sẻ chia, an ủi.

Có một ngọn lửa vẫn rực cháy mãi giữa núi đồi Thiên Thai. ông chính là gạch nối của quá khứ-hiện tại để truyền cho người đời sau niềm tự hào về tinh thần bất khuất của thế hệ cha anh để đất nước có được nền hòa bình, độc lập hôm nay.

Thành Nam